El dokuma halı tarihi oldukça eskidir. Zira bu ev eşyası parçaları sadece 20. ve 21. yüzyıllarda değil insanlık tarihi boyunca önemli olmuştur. Zeminin üzerinde bir örtü oluşturması insanlara daha rahat hareket etme olanağı vermiş, çıplak yere basmalarını önlemiştir. Bu bakımdan özellikle yerden soğuk almamak için kullanılmıştır.
Aynı şekilde kalın yapıları olduğu için sıcak tutması da amaçlanmıştır. Türkler’de de halının tarihi oldukça eskidir. Her ne kadar göçebe bir topluluk olunsa da yurtların içinde doğrudan toprağa basmak istenmemiş, böcek ve karıncaların uzakta tutulması amaçlanmıştır. Halılar da burada da devreye girmiştir.
En eski Türk halısı Pazırık’da keşfedilmekle beraber bunun öncesinde de dokunduğu bilinmektedir. İlk dönemlerin hayvan kürkleri kullanılmış, sonrasında bu yavaş yavaş ancak kademeli olarak gelişmiştir. Bir süre sonra halı dokumacılığına başlanmıştır. Türkler Anadolu’ya gelene kadar farklı coğrafyalardan geçtiği, yeni milletler ile tanıştığı için halılarda da yenilikler görülmüştür.
Selçuklu Halıları
Anadolu halıları Selçuklular zamanında büyük bir gelişme göstermiştir. Zira Selçuklular Anadolu’ya geldikten sonra kısa süre içinde yayılmıştır. Bu durum halıların da Anadolu coğrafyasının muhtelif yerlerine ulamasını sağlamıştır.
- yüzyıl ardından Selçuklu halısı, Anadolu’nun pek çok yerine görülmektedir. Günümüzde de bunların örneklerine rastlanmaktadır. Eğer nasıl olduklarını merak ediyorsanız, İstanbul’da bulunan Türk İslam Eserleri Müzesi’ni ziyaret edebilirsiniz.
Bu halıların en büyük özelliği renk ve motif zenginliğidir. Adeta görsel bir şölen oluşturan bu halılar Türklerin halılara estetik anlamda da önem verdiğini; sadece zemine serilen basit bir örtü olarak görmediklerini belirtmektedir.
Yağcıbedir Halısı Nedir? Yazısı da ilginizi çekebilir.
Renklerin uyumlu tercih edilmesi, geometrik şekiller ve bitki motifleri, Selçuklu dokuma halısı modellerinin ne denli gelişmiş olduğunu göstermektedir. Bunlar her yerde dokunsa da günümüze kadar bunları devam ettiren yerler şöyledir;
- Konya
- Kayseri
- Sivas
- Aksaray
Bunların dışında Selçuklu dokuma halısı belirli boylarda daha iyi bir şekilde yapılmıştır;
- Kayı
- Kınık
- Teke
- Yanut
- Kaçar
- Avşar
- Karakeçi
Bunların yanı sıra Selçuklu halısı dokunurken, dokuyan kişi bazen bir nazar boncuğu yerleştirmiş bazen de saçından bir parçayı buraya eklemiştir.
Osmanlı Halıları
Osmanlı dokuma halıları Selçuklu sanatının bir parçası olmuştur. Ancak bu durum aynı şekilde devam edildiğini de göstermez. Zira bitki ve hayvan motiflerinin yerini artık geometrik desenler ve dinsel motifler almıştır. Ayrıca özellikle tanınan dokuma yerleri de artmıştır;
- Gördes
- Kula
- Ladik
- Bergama
- Milas
- Uşak
- İzmir
- Kayseri
- Sivas
- Kütahya
- Hereke
Bunların yanı sıra Türk halı motifleri Osmanlı dönemi boyunca değişkenlik göstermiştir. Özellikle 15. yüzyıl ardından saray halıları da yapılmaya başlanmıştır. Bunlar normal dokuma halılar gibi elde hazırlansa da teknikleri ve motifleri farklı olmuştur.
Zira bunlarda gül, yaprak, sümbül, karanfil ve lale gibi çiçek motifleri de görülmüştür. Ayrıca artık İran düğümü denilen bir teknikten yararlanıldığı da görülmüştür. Bu nedenle söz konusu halılar kadifeyi andıran bir yumuşaklığa ve sık bir yapıya sahip olmuştur.
Türkiye Halıları
Cumhuriyetin kurulması ardından da el dokuma halı geleneği devam ettirilmiştir. Tıpkı yüzyıllar boyunca olduğu gibi bu dönemde de geliştirilerek devam ettirilmektedir. Halı sektöründe yaşanan gelişmeler takip edilmekte, trendler izlenerek bunlara göre motifler işlenmektedir.
Günümüzde kullanılan motifler ve yararlanılan renkler oldukça fazladır. Ancak eskisi gibi elde dokunmaya ve doğal malzemeler kullanılmaya büyük özen gösterilmektedir.