Bünyan, adını sadece Türkiye’ye değil dünyaya el halıları ile duyurmaktadır. İnce ve zarif desenleri, kaliteli ipliği ve birbirlerine uyum sağlayan desenleri ile Bünyan Halısı Türk Halıcılığının en önemli temsilcisidir. Kayseri ve çevresinde dokunan halılar, Türk halı sanatının oldukça önemli bir bölümünü oluşturur. Kayseri halıları, Bünyan ve Yahyalı halıları olarak iki bölümde karşımıza çıkmaktadır. Bu halılar, incelikleri yanında geleneksel motiflerin sürdürülmesi açısından da halı dokuma sanatının gelişimini belgeleyen eserler olmaktadır. Bünyan halısının çözgüsü pamuk olup, dokusu yün ve floştur. Yaygın olarak doğal renkler, beyaz, siyah, gri, mor renkler kullanılır. Zeminler kırmızı, mavi ve lacivert tonlarındadır.
Oteller İçin El Dokuma Halı Modelleri Yazısı da ilginizi çekebilir.
Bünyan Halısı Tarihçesi
Bünyan halıcılığının kökenleri Orta Asya’ya dayanır. Bünyan’a Türklerin kesin olarak hangi tarihlerde geldikleri bilinmemektedir. Fakat Bünyan’da Kuman ( Kıpçak ), Hazar, Saka ve Uz Türklerine ait yer adları 1071 yılından çok daha önceleri bu bölgeye Türklerin yerleştiklerini göstermektedir. ( Saka, Erek, Sıvgın Bünyan’da köy adı; Uz, Tortin Bünyan’da mevki adıdır. ) Bu bölge 1071 Malazgirt zaferinden sonra 1086 yılında Mehmet Gümüştekin Gazi tarafından fethedilip Danışmentli Beyliğine bağlanmış ve Türkleştirilmiştir.
Halı Divan-ı Lügati-t Türk’te “ Kalı “ veya “ Kalıng “ şeklinde belirtilmiştir. Bu kelime bu gün Bünyan’da kullanılan “ Kalın “ kelimesinden başka bir şey değildir. Anlamı, gelinin başlıca çeyizi halı olduğuna göre Kalın/Kalıh ile halı kelimelerinin birbiriyle ilişkisi ortaya çıkmış olur.
Halı kelimesi de kalın, yani kalmak-kalıs kelimesinden gelmektedir. Kalan’dan, kız evlenirken, onunla kalacak “kalınlar” yani, halılar anlaşılmaktadır. Kız evlenirken üç hali, iki torba, iki tane kilim, kızın özel eşyalarının konulduğu dört tane kapçık (torba-yâda sandık) verilir düğün esnasında kız evinden giden bu çeyizlere kalın denirdi. Bu eski bir gelenekti. Bu eşyalar kızın evinde kalacak (kalıcı) olan eşyalardır. Yakın zamana kadarda Bünyan’da da aynı adet vardı. Kızın çeyizine kalın denir ve törenle kız evinden oğlan evine giderdi. Bünyan’da halı türlerinin isimlerden bazıları da Kazak, Şirvan ve Buharadır.
Bünyan Halısı Özellikleri
Bünyan halılarında zemin iki kısımdan ibarettir. Birinci kısım kenar suların ve kolonların bulunduğu alan, ikinci kısım ise iç mekân olmaktadır. Her iki kısım arasında da bir uyum mevcuttur. Halılarda kullanılan bordürler yer ve bölgeler itibariyle farklılıklar göstermektedir. Bazı bölgelerde bordürler üç sıra iken bazı bölgelerde ise 7–8 sıra olmaktadır. Bünyan halıcılığının temeli Orta Asya kökenli olup Anadolu’daki zaman içerisindeki kültürel, ekonomik, sosyal yapıdaki değişmelerin zorlaması ile gelişim evresini tamamlamıştır. 1908–1909 yıllarından itibaren Bünyan halılarında malzeme olarak suni boyalarla boyanmış fabrikasyon yün ipliğiyle pamuk ipliği kullanılmaya başlanmıştır.
Bu dönem halılarında kullanılan motifler genelde düzenleme olarak ifade edilen geometrik esaslı motifler olmaktadır. Birden fazla motifte düzenleme, çubuklu düzenleme, atlamalı düzenleme, geçişli düzenleme ve merkeze toplanan düzenlemelerdir. Aynı zamanda bir motifin tekrarından oluşan düzenlemelerde vardır. Bu dönemde dokunan halıları dört grupta toplamak oldukça mümkündür.
- İpi elden yapılıp tabii boyalarla boyanan iplerden dokunan halılar.
- Sentetik boyalarla boyanmış Manchester yün ipinden yapılan halılar.
- Boyasız koyun yününden yapılan halılar. (Paturel ve Anakara)
- Bursa ipeğinden yapılan halılar. (İpek halılar)
Bünyan Halısı Kök Boyama
Kök boyalar kullanılarak doğal boyama işlemine tabi tutulan iplikler ile dokunan halılar çok daha kıymetlidirler.
1950’li yıllara kadar kök boyalar için özel yetiştirilen bitkilerden faydalanılırdı.
Cihri çalısı, soğan kabuğu, taze ceviz kabuğu, palamut, mazı, sarı ot kökü, somak, ekliz otu kökü, nar kabuğu gibi bitkilerden boya elde edilir, kök boyama işlemi uygulanarak oluşturulan iplerden dokunan el dokuma halılar gösterişli, parlak renklere sahip olur ve bu renklerin canlılığını yüz yıllarca koruyabilir.
Bünyan Halısı Ölçüleri ve İsimleri
- 60 cm x 90 cm : Yastık
- 90 cm x 130 cm : Arşın çeyrek
- 120 cm x 180 cm : Seccade ( 500 lük )
- 120 cm x 225 cm : Karyola ( 600 lük )
- 2 m x 3 m Kelle : ( 700 lük )
- 6 m² den 12 m² ye : Taban halısı